De vloek van de natiestaat

 

Als je de natuurkundige kaart van Afrika ziet, ontwaar je de contouren van voorheen Belgisch Kongo, thans toegerust met de honende naam Democratische Republiek Congo; het is het stroomgebied van de grote rivier. Bekijk de staatkundige kaart en je ziet meteen de resultaten van het Europese kolonialisme: vaak kaarsrechte lijnen, vooral getrokken in de woestijnen maar niet alleen daar. Vastgelegd op het Congres van Berlijn 1885 of het resultaat van oorlog tussen Europese mogendheden in Afrika, en sinds de grote onafhankelijkheidsgolf die begon met Tunesië en Marokko, Guinea (Conakry, oftewel voormalig Frans Guinea) en Ghana in de jaren vijftig.

De onafhankelijkheid heeft monsterlijke staten opgeleverd, maar hoe had het dan moeten gaan? De ook alweer met een honende naam toegeruste Organisatie van Afrikaanse Eenheid heeft besloten dat de koloniale grenzen aangehouden moesten worden, en hoe zou het in hemelsnaam anders gedaan moeten zijn?
Direct na de onafhankelijkheid verbrokkelde Kongo, onder zichtbaar toedoen van België, dat er op toezag dat de eerste premier van onafhankelijk Kongo werd ontvoerd naar afgescheiden Katanga van de Union Minière, waar hij vermoord werd. Het is nooit goedgekomen met dit land, lees het boek van David van Reybrouck, Congo – een geschiedenis, het nieuws van de dagelijkse mensenslachting is – geen nieuws. Een slachting terwille van de winning van belangrijke mineralen.

Veel van de nieuwbakken staten in de postkoloniale wereld zijn in plaats van landen met een leger legers met een land geworden. Het voorbeeld dat het dichtst bij huis is voor Nederland is Indonesië. De basis is gelegd onder Soekarno die de koloniale Nederlandse bedrijven “naastte” en onder toezicht van het leger stelde en de staatsgreep van Soeharto voltooide het proces: een wingewest voor de teruggekeerde concerns en het leger, van Sabang tot Merauke.

Is er ooit een postkoloniale orde geweest in Afrika, of in grote delen van Azië trouwens ook, zonder een leger dat de macht greep en iedere illusie over democratie opzij schoof? Uitgerekend Soedan is het land geweest waar het boze volk de militaire dictator heeft weggejaagd, meermalen, het laatst in 2019. Wat baat het de bevolking tenslotte? Niet alleen dat het leger de macht niet uit handen geeft, het land is nu ten prooi aan strijdende facties van de legermacht, beide er op uit de voortgezette koloniale extractie voort te zetten.

Inmiddels is miljardairsdictatuur Rusland ook op het Afrikaanse toneel verschenen in de vorm van huurlingenleger Wagner, en naast de oude koloniale machten doet het mee aan de nieuwe oude “scramble for Africa”. En laten we de VS-“boots on the ground” niet vergeten, met als dieptepunt de campagne in Libië die uitliep op de triomfantelijk bezongen dood van Gaddafi. Wat men ook van hem kon zeggen, hij streefde – toch al vergeefs – naar de Afrikaanse eenheid die aan het begin van de dekolonisatie op de agenda leek te staan. Maar dat is niet de bedoeling…

De vrees voor het overslaan van de militaire burgeroorlog in Soedan wordt alweer geuit. Alsof in Ethiopië, Zuid-Soedan, de Centraal-Afrikaanse Republiek nu vrede heerst. De gewelddadige wanorde van dertig jaar geleden bleef niet beperkt tot het ene, vredig lijkende Liberia. Het geweld bracht Basil Davidson, zo optimistisch over de dekolonisering in de eerste decennia, tot de wanhopige diagnose van “de vloek van de natiestaat”. Hoe komen we er als mensheid van af?

Het wonder is niet de catastrofe die al dan niet de pers haalt in de metropolen. Het wonder is dat in de meeste gevallen de samenleving voortfunctioneert. Het moet wel. Tot het niet meer kan: droogte of grote overstromingen, gevolgen van de klimaatverandering waar nu juist Afrika niet aan bijdraagt maar wel het meest de gevolgen van voelt. Het zijn de natiestaten van een verbazend verenigd Europa die de deur dichthouden in de vorm van het blokkeren van de vluchtroute van de Middellandse Zee.
Wat te doen tegen die vloek?