De wereld winnen door haar te redden: op zoek naar revolutionaire subjecten

Wat zegt men als men "antikapitalistisch" is? Laten we eerst en vooral vaststellen dat het geen marxistisch standpunt is. Het denken in termen van vooruitgang - ontwikkeling van productiekrachten, beheersing van de natuur - ligt ten grondslag aan het theoretisch bouwwerk van Marx en Engels. Het kapitalisme, overigens een woord dat in Das Kapital niet opduikt in de betekenis die er nu aan gehecht wordt, is een noodzakelijke fase in de evolutie van de mens. En de kapitalistenklasse schept haar doodgravers in de vorm van het proletariaat dat zich op zeker ogenblik van zijn ketenen zal ontdoen. Hier laat de dialectiek de grondleggers in de steek. Gorz en Bookchin, ze zijn vast en zeker niet de enigen, stellen vast dat het proletariaat onverbrekelijk onderdeel is van de maatschappelijke verhouding die we "kapitaal" noemen en dat er op het punt van bevrijding niet iets speciaal van deze klasse te verwachten is. Tot een bepaald punt is het ook wat Lenin stelde over het vakbondsbewustzijn van de arbeidersklasse, wat geen revolutionair bewustzijn is. De strijdbare minimumlijd(st)er die hoger loon eist hoort net zo goed bij het kapitalisme als degene die hen uitbuit. Verwacht niet dat de macht van Amazon, Tesla, Shell enzovoort gebroken zal worden door degenen die er werken. Niet door staken voor uiteraard verder volkomen gerechtvaardigde eis van loonsverhoging en behoorlijke werkomstandigheden. Het idee van "onteigen de onteigenaren" komt er op neer dat de werkenden het bedrijf overnemen. Arbeidersraden instellen. Het is aan het einde van de Eerste Wereldoorlog op allerlei plaatsen ter wereld gebeurd, en overal is het met grof geweld beëindigd. Nogal eens door partijen die pretendeerden de arbeidersklasse te vertegenwoordigen: de SPD in Duitsland, de zich noemende communisten in voorheen het Russische Rijk. Er is al met al geen ervaring met een voortdurend verband van door de werkers overgenomen bedrijven dus men kan beter verwachtingen temperen over de vooruitzichten. Mocht het nog eens grootschalig plaatsvinden. U noemt Spanje 1936. Wie heeft er een einde aan gemaakt? De vraag is: wie is het revolutionair subject in een maatschappij die iedereen tot object gemaakt lijkt te hebben? Wie voert de Grote Weigering van Marcuse uit? En nee, ik heb geen antwoord dat ik sluitend vind. Het dichtstbij komt naar mijn idee de menigte die in actie komt tegen de vernietiging van de grondslagen van het leven zelf - van plant en dier, de mens inbegrepen. U ziet hoe de macht reageert: Lützerath. Extinction Rebellion dat een stukje snelweg bezet en snel ingerekend wordt en straf krijgt opgelegd, waar de verwoesters ongemoeid worden gelaten, staatssubsidie krijgen, ongestraft wegen blokkeren, u weet het. De Grasberg in West-Papua. "Paradise" van John Prine. Hele stukken landschap in Australië, de Sahara, Kongo, het Amazonegebied. Lützerath. Zijn de paniekzaaiers, zoals Roel van Duijn hen vijftig jaar geleden noemde - zichzelf incluis - de revolutionaire subjecten van nu? Er valt een wereld te winnen door haar te redden. Tot nu toe lukt het nog niet.