Over Dorothy Day is veel geschreven in de VS, veel bronnen aangaande
haar leven zijn uitgegeven als boek en er zijn nogal wat biografische
schetsen te vinden. Zij mag een bijzondere verschijning in het politieke
landschap van de VS heten, maar in het Nederlands is of was nog niet
veel over haar verschenen.
Bescheiden kerel die ik ben verwijs ik naar De paus beveelt christen-anarchiste ter navolging aan en mijn inleiding in wat toen het enige Catholic Workerhuis van Nederland was, Christen-anarchisme, paradox of paradigma?
Het
idee van de Huizen van Gastvrijheid die onder auspiciën van Day op veel
plaatsen in de VS zijn opgericht kwam van de Frans/Canadese/VS-denker
Peter Maurin, die zijn inspiratie vond bij de vroege christenen – tot en
met de Ierse zendelingen die West-Europa het christendom hebben
gebracht. Maurin was de denker, die tot zijn eind aan toe zijn gedachten
uitsprak in toespraken, Day was de schrijfster die ook meer in de
praktijk handelde.
Huizen van Gastvrijheid zijn in de praktijk opvangplaatsen voor wie
geen huis heeft, in Nederland voor illegaal verblijvenden – het
huisvesten van wie in nood is is een van de handelingen waartoe in de
Bergrede vermaand wordt. Een Werk van Barmhartigheid wordt het dan ook
genoemd. Iets dergelijks geldt voor de soep- & broodlijnen die in of
vanuit de huizen worden georganiseerd voor de armen.
Voor Peter
Maurin was essentieel in zijn christen-anarchisme dat men terug naar het
land ging en zelf landbouw (en veeteelt) bedreef.
Het is een anarchisme dat niet toewerkt naar de Grote Kladderadatsj, want met het huisvesten en voeden van armen kan men aan de gang blijven, en ook met het oprichten van eigen boerenbedrijven. Men kan ook zeggen: dit is de revolutie, niet het doel telt, maar de weg. Maurin had niets op met stakingen, “strikes don’t strike me”, en noemde de mede door hem opgerichte Catholic Worker geen beweging, “movements don’t move me”. Dorothy Day is daar makkelijker in en doet ook mee met picketlines bij stakingen, zeker ook bij die van de United Farm Workers onder leiding van geestverwant César Chávez. Bij Maurin stond de geestelijke omwenteling voorop. Voor een verzameling vertaalde teksten verwijs ik weer naar eigen werk hier of elders
.
Christen-anarchisme verschilt (ook) op dat punt van het seculiere
anarchisme: het stelt zijn doel in een toekomst die ver, ver weg lijkt,
hier is de einder duidelijk het doel. En overigens: het Koninkrijk Gods
is binnen in u, zoals aartsvader Tolstoy citeert.
Een biografie van
Dorothy Day is er nu in het Nederlands, van de hand van Jim Forest, die
eerder een korte biografie van Thomas Merton heeft geschreven, evenals
Day een “bekeerling” van licht protestantisme naar nogal zwaar
katholicisme, en geïnspireerd door de Catholic Worker.
Van mensen
die het konden weten vernam ik dat de zondigheid die Merton had op te
biechten en kwijt te spelen zoiets was als wat ik maar promiscuïteit zal
noemen. Moest dat echt verzwegen worden?
Jammer dat Forest nogal duidelijk getuigt niets te weten van het anarchisme, dus al evenmin van het christen-anarchisme. Jawwel, als het over anarchisme gaat moet altijd een uitleg komen van de etymologie van het begrip en een summiere aanduiding van het streven. Welnu, anarchisten willen volgens Forest geen koning. Nu weet ik wel dat de VS geplaagd worden door gebrek aan republikeinen met een kleine r en democraten met een kleine d, maar zoveel onkunde had ik toch niet verwacht. Over het anarchisme van Day vermeldt hij later dat ze liever zei dat ze personalist was. Dat voorkwam verwarring. Dat kan ik mij voorstellen, maar daarmee was zij nog geen niet-anarchiste. Het streven van de Catholic Worker wordt omschreven als werken aan de nieuwe maatschappij in de schoot van de oude. Die is typerend van Kropotkin afkomstig, vergelijk het met de even kropotkiniaanse tweehandentheorie van Roel van Duijn: met de ene hand de oude orde afbreken, met de andere de nieuwe opbouwen. Ook Berdjajev en Tolstoy als inspiratiebronnen zijn toch echt anarchisten. Dit kan misschien niet gezegd worden van Dostojewski, wiens Gebroeders Karamazov voor Day wellicht de grootste inspiratiebron was – buiten de bijbel en heiligenlevens.
Catholic Workers zijn vanaf de begintijd van de atoombewapening activisten tegen de oorlog en de oorlogsvoorbereiding geweest. In de jaren vijftig was voor Day en anderen de verplichte oefening te schuilen voor een ingebeelde atoomaanval het actiepunt bij uitstek – het heeft haar in de gevangenis doen belanden. Strijd tegen de dienstplicht, opkomen voor burgerrechten, de landarbeidersstakingen, en intussen reiznen binnen en buiten de VS en het aan de gang houden van huizen en de redactie van het maandblad Catholic Worker – tot zij het niet meer kan.
Het dient gezegd: voorzover ik inzicht heb in leven en werken van Dorothy Day is het geheel met vlotte pen en zonder weglating van misschien pijnlijke bijzonderheden geschreven. Sommige gebeurtenissen waren voor mij persoonlijk nogal confronterend door de manier waarop ze ter sprake kwamen zonder de besmuiktheid die Forests biografie van Merton kenmerkt: haar abortus, de scheiding van haar geliefde die zeker niet meeging in haar katholicisme en tenslotte het lichamelijk verval in haar laatste jaren. Ja, zij heeft verdriet en spijt van die scheiding – het maakt haar menselijker dan ik uit andere beschrijvingen heb kunnen opmaken.
Aan het streven haar tot heilige te verklaren had gerust minder aandacht besteed mogen worden. Daar is zij protestant in gebleven en terecht: iedereen is geroepen tot heiligheid, “zo makkelijk wil ik niet weggezet worden” is het bekende citaat van haar er over al heeft zij het naar Forest weet maar een keer gezegd.
Dit geldt ook voor wat ik als titel heb gebruikt voor dit stuk, wat leerling/volgeling Daniel Berrigan zei ter gelegenheid van haar overlijden op 83-jarige leeftijd in 1980. Mooi raadselachtig, duister, diep!
- Jim Forest, Alles is genade – een biografie van Dorothy Day. Vertaling van All is grace, door Anna Moorman. Eindhoven: Damon, 2020. 395p., €29.90.
