Verwarde-personenproblematiek: kritiek op een politiek van de normaliteit

Met haar boek 'In verwarde staat. Kritiek op een politiek van normaliteit' schrijft de sociologe Karlijn Roex een inzichtelijke en vlot lezende verhandeling over de verwarde-personenproblematiek in Nederland. Een thema dat vandaag door toedoen van negatieve mediaberichten uitmondt in de verscherping van de Nederlandse wetgeving waarmee de overheid afwijkend gedrag uit de maatschappij wil wegzuiveren.

Roex combineert in haar boek de kritische vaardigheden van een dokter in de sociologie met de opgelopen trauma’s van een ervaringsdeskundige. Haar theoretische analyse van het ontstaan, de constructie en het uitvergroten van de verwarde-personenproblematiek is gegrond in de inzichten van een hele reeks denkers. Michel Foucault, Hannah Arendt en Zygmunt Bauman zijn maar enkele van de gehanteerde bronnen die de revue passeren. De rijkdom aan en de verwijzingen naar het bronnenmateriaal is nooit storend en onthult de ernst waarmee de auteur de thematiek bestudeerde. Bovendien schrijft Roex op een duidelijke en verhelderende manier waardoor ook lezers die niet vertrouwd zijn met het thema en/of de gebruikte denkers dit boek zullen weten te waarderen.

De auteur geeft in haar boek te kennen dat ze zelf van kinds af aan als anders beschouwd werd. Op tweejarige leeftijd resulteerde dit al in een psychiatrisch etiket en vanaf haar zesde kreeg ze onderwijs in een speciale school voor moeilijk opvoedbare kinderen. Als volwassene zou ze later omwille van paniekaanvallen herhaaldelijk botsen met haar omgeving en de ordehandhavers. Door middel van haar getuigenis, en de getuigenissen van andere ervaringsdeskundigen, krijgt de lezer een idee hoe zij de verwarde-personenproblematiek aan den lijve beleven. En welke impact een doorgedreven politiek van de normaliteit op hun leven heeft.

De opmerkelijke combinatie van sociologe en ervaringsdeskundige verrijkt ongetwijfeld de analyse van de auteur aangaande de huidige maatschappelijke problematiek met betrekking tot verwarde personen en de machtsstrijd die de overheid hier tegenover ontplooit. Een strijd die, zoveel wordt duidelijk, niet altijd met veel ophef gevoerd wordt. Want waar een politieoptreden opvalt, wordt de verwarde-personenproblematiek vaak bestreden met het onbewust accepteren en beschermen van een conformistische normaliteit binnen de maatschappij. Alles wat afwijkt van deze geconstrueerde normaliteit moet gemeld worden om de orde te kunnen handhaven. Melding maken van verwarde personen wordt op dat moment gezien als het uitoefenen van de burgerplicht. Opvallend is dat men bij deze benadering niet langer rekening houdt met de verwarde zijn mening of gevoel noch de gevolgen ervan.

Met de betrokkenheid van de ervaringsdeskundige en de kritische geest van de sociologe schijnt Roex haar licht op het wettelijk kader dat de Nederlandse overheid hanteert bij de verwarde-personenproblematiek. Zo stelt ze vast dat er sinds 2010 een verruiming binnen dit kader plaatsvindt om afwijkend gedrag te categoriseren en te sanctioneren. Op dat moment ontstaat, naast de verwarde bedreiger met ernstige psychiatrische problematiek, de gefrustreerde bedreiger. Deze laatste ontbeert een psychiatrische problematiek maar ervaart psychologische problemen zoals stress en trauma’s. Beide ongewenste verwarden kunnen dan middels een E-33 melding, die de overlast door een verward of overspannen persoon aangeeft, bestreden worden. Roex ziet in het registreren en bestraffen van de verwarde personen een implementatie van het neoliberale beleid dat een welbepaald gewenst gedrag voorschrijft en ongewenst gedrag sanctioneert.

Verder beschrijft Roex hoe de oproepen van de politie aan de burgers om vroegtijdig verward gedrag te melden en de overdreven aandacht die de media aan het thema besteedt voor een exponentiële toename van het aantal meldingen zorgt. Hierdoor lijkt de Nederlandse samenleving met een groot aantal verwarde personen te kampen en ontstaat er het gevoel dat op ieder moment en op iedere plaats het gevaar kan toeslaan. De angstig gemaakte bevolking verwacht vanaf nu oplossingen voor de risico voorspellende gedragingen. De auteur verduidelijkt dat de opgeklopte angstgevoelens goed nieuws zijn voor de begroting van de politie, die extra kosten voor haar diensten kan inbrengen, en de veiligheidsindustrie die goed vertegenwoordigd is onder het jaarlijkse Congres Personen met Verward Gedrag.

In haar boek beschrijft de sociologe eveneens hoe het neoliberale denken toelaat om nieuwe machtstechnieken binnen de psychiatrie en de overheid te ontwikkelen. Zo komt vanaf 1 januari 2020 de Wet Verplichte Geestelijke Gezondheidszorg (WvGgz) in voege. Hiermee wordt het voor de politie mogelijk om verwarde personen 18 uur op te sluiten zonder de tussenkomst van een rechter of psychiater. Bovendien zal een dergelijke tussenkomst er voor zorgen dat de opgeslotene vlugger in de verplichte verzorgingsmolen zal moeten meedraaien. Men zal bijvoorbeeld verplichte zorg kunnen opdringen om mogelijke crisissituaties af te wenden of de geestelijke gezondheid te stabiliseren. De vaagheid van de criteria zijn niet onschuldig. Verschillende psychiaters verzetten zich tegen de tendens waarbij ze als sociale controleurs worden ingezet. Daartegenover staat de goed gelovende meldende burger die denkt dat zijn tussenkomst de verwarde persoon alleen hulp, en geen last, bezorgt.

Zonder dat ze invult hoe de samenleving en de overheid met de verwarde-personenproblematiek concreet moeten omgaan pleit Roex voor een niet beoordelende benadering van de zogenaamde verwarden of abnormalen. Ze laat zien welke rijkdom in dit anders zijn en de acceptatie ervan schuilt.

Roex schrijft met In verwarde staat. Kritiek op een politiek van de normaliteit een stevig opgebouwd en sterk beargumenteerd boek. Het is aanbevelenswaardige literatuur voor iedereen (ook buiten Nederland) die zich, al dan niet beroepsmatig, in maatschappelijke ontwikkelingen interesseert.

In verwarde staat. Kritiek op een politiek van de normaliteit door Karlijn Roex verscheen bij uitgeverij Lontano. ISBN: 9789083003726 (paperback) ISBN: 9789083003733 (ebook)

Het boek telt 304 pagina’s, heeft een voorwoord van Trudy de Hue en een uitgebreid voetnotenapparaat en kost 24,90 euro (e-book 12,99 euro).

- Overgenomen van De Wereld Morgen, door Patrick Dewals