Filosofie als exegese: Christus bij Michel Henry

Is het een tekort aan mijn kennis dat ik tot voor kort niet van Michel Henry had gehoord? En of het zo moest zijn, en dan zal het wel zo hebben moeten zijn, toen ik van hem vernam en daarbij over het betreurenswaardige dat niets van zijn werk in het Nederlands vertaald is, kwam ik prompt Woorden van Christus tegen, tweede druk al uit het jaar van verschijnen, 2016.
De titel is al een weggever over waar de filosoof de Spreker plaatst, een Spreker Die slechts tot ons komt in de vorm van geschriften van mensen die Hem hebben gezien en gehoord. Ik gebruik de hoofdletters van de conventie in tegenstelling tot Henry wel, omdat veel van de woorden die hij citeert bij mij de huiver oproepen die waarachtig religie heet.
Woorden van Christus in plaats van Woorden van Jezus (van Nazareth) sluit al een keuze in, die wordt uitgewerkt aan de hand van vooral woorden uit het Johannesevangelie.

Het citaat waarop de titel van mijn scriptie gebaseerd is ("Onze God is een arbeider"), Joh. 5:17, drukt uit hoe Jezus zowel zoon en identiek is aan de Eeuwige en tegelijk gehoorzaam. Het Griekse origineel:

Ὁ δὲ [Ἰησοῦς] ἀπεκρίνατο αὐτοῖς· ὁ πατήρ μου ἕως ἄρτι ἐργάζεται κἀγὼ ἐργάζομαι·

Wat inderdaad naar de tekst niet anders vertaald kan worden dan:

"Maar hij antwoordde hun: Mijn Vader werkt tot nu toe, en ook ik werk."

Hoe aan ἕως ἄρτι, tot nu aan toe een aspect verbonden kan worden is een vondst van vertalers van later datum. In de nieuwste bijbelvertaling, die vindt dat vlees eigenlijk mens betekent, heet het blijkbaar:

"Mijn Vader werkt aan één stuk door, en daarom doe ik dat ook."

Het daarom hierin zou toch als een interpolatie gezien moeten worden, hoewel het naar de betekenis gerechtvaardigd zou zijn. God houdt geen pauze, waarom zou ik dat dan doen? Een andere vertaling:

"Tot op de dag van vandaag is mijn Vader voortdurend aan het werk en houd ook Ik niet op met werken."

De definitieve stap dat wij allen, als mens, geroepen zijn tot het kindschap van God, die identiek is aan het leven, wordt door Henry naar mijn mening niet duidelijk genomen. De grenst ussen exegese en filosofie is ook vaag - het haardunne lijntje...

Een mooie en wel verhelderende passage:

Wie zichzelf (..) ziet als het fundament van zijn leven en van zijn doen en laten, en in zijn leven geen andere wet erkent dan die van zijn eigen genoegens - geen andere wet dan zichzelf -, wie zich alleen maar bekommert om de dingen in de wereld, wat ongemerkt uitloopt op een radicaal egoïsme, die heeft de condition humaine op zijn kop gezet. In feite houdt hij het geschenk van het leven, dat hem altijd vóór is, voor waardeloos. Dat verklaart de schijnbaar mysterieuze maar zeer rigoureuze woorden: "Wie heeft zal nog meer krijgen; maar wie niets heeft zal zelfs wat hij denkt te hebben worden ontnomen."

God zegene het kind.


Meer hierover hier.

- Michel Henry, Woorden van Christus (Paroles du Christ). Vertaald door Chris van Haeften en Andries Oosterkamp. Voorwoord van Ruud Welten. Kampen: Van Warven, 20162. 185p., prijs €22,50.
Oorspronkelijke Franse uitgave gedateerd: 2002.

De afbeelding, geleend bij Rembrandt van Rijn, toont aardig hoe de schilder, woonachtig in wat ook toen al de Amsterdamse Jodenbuurt was, Jezus nou juist niet als blonde blanke kon zien.