Een wetenschap voor spiritische verschijnselen

Wetenschap van gene zijde is een titel die misschien kopers moet lokken, maar "gene zijde" komt niet aan bod. Parapsychologie is een ernstige wetenschap. Of niet, het is tenslotte een gemakkelijk doelwit bij de grote zuivering van de universiteiten. Zowel de buitengewone leerstoel als het ordinariaat zijn inmiddels verdwenen, en er is heel wat om te doen geweest die posten aan de universiteit (Utrecht, ook een tijdlang Leiden) te krijgen. Hoort het bij de psychologie? En waar houdt psychologie zich dan eigenlijk mee bezig? Naarmate zoiets (?) als "de ziel" uit beeld gewerkt werd en psychologie een kwestie van meten met betrekking tot gedrag werd verwijderde de parapsychologie zich verder van het vak waarmee het geacht werd verwant te zijn.

De naam die bij uitstek verbonden is geweest aan parapsychologie als academisch vak is Wilhelm Tenhaeff. De buitengewone leerstoel is steeds gedragen door de Society for Psychical Research, waarvan de Nederlandse afdeling onder anderen door Felix Ortt is opgericht (de reden waarom ik het boek gelezen heb). Helaas komt zijn rol niet aan de orde in het boek, hij wordt slechts terloops genoemd. Het is natuurlijk waar dat hij zich niet ophield met séances of dergelijke experimenten - hij schreef alleen over die van anderen en over de mogelijke interpretatie(s). Waarbij de kritische zin nog wel eens achter het donkere gordijn wilde wegschuilen.
Ook in de parapsychologie is een soort richtingenstrijd te constateren, tussen de kwalitatieve respectievelijk de kwantitatieve benadering. Dat het vak gemakkelijk onder vuur genomen kan of kon worden zou nog geen reden moeten zijn het te bestrijden of op te heffen. Dezer dagen heeft het een schuilplaatsje aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht. "Geschiedenis van de Nederlandse parapsychologie", de ondertitel van de handelseditie van deze dissertatie, dient gezien te worden als: "geschiedenis van de parapsychologie aan de universiteit in Nederland". Dan nog mis ik nadere toelichting op de activiteit van K.H.E. de Jong in Leiden, die in het vak gedoceerd heeft, ondanks dat hij - zoals terloops opgemerkt - "fout" was geweest. Toch niet geheel onbelangrijk, lijkt mij. Parapsychologie werd zeker in de jaren vijftig gezien als mogelijk inzetbaar geestelijk wapen tegen het Materialistisch Communistisch Gevaar (in de Sowjet-Unie werd het vak evenwel serieus genomen). Maar Tenhaeff wordt ook uitgemaakt voor communist.

Waar ik een fel rode viltstift zou hebben gehanteerd is bij het consequent gebruik van het woord "spiritistisch" waar het vaak "spiritisch" moet zijn Ja, dat krijgt een rood kringeltje, maar dat mag geen reden zijn de woorden door elkaar te halen, bijvoorbeeld bij het noemen van de titel Spiritische bladen. Spiritisch zijn de waargenomen verschijnselen, de spiritist roept ze eventueel op of "gelooft". Dat is sensu stricto iets geheel anders.

En verder ben ik nogal verbaasd over het regelmatig terugkomen op de maçonnieke achtergrond van Tenhaeff, die hij regelmatig gebruikt om erkenning te krijgen, vooral in "Den Haag". Ja, het draagt bij aan het beeld van esoterie. Ik ga niet in de bronnen duiken die blijkbaar deze rol onthullen, maar nadere toelichting zou wel gewenst zijn, liefst met citaten. Nu vind ik er een air van insinueren om hangen.

- Ingrid Kloosterman, Wetenschap van gene zijde - geschiedenis van de Nederlandse parapsychologie. Amsterdam: Boom, 2017. 326p., €24,90.