Op 3 oktober 2015 sloot boekhandel De Rooie Rat in Utrecht voor het laatst zijn deur. De winkel was failliet, iets wat de grootste kan overkomen zoals gezien bij een Selexyz-onderdeel als Scheltema in Amsterdam. In dit geval zijn zogeheten durfkapitalisten die de zaak leegeten ver te zoeken. De RR (zo kort ik de naam verder maar af) zat op een uitstekende plaats aan de Oudegracht, een diep pand waarin het lang dwalen kon zijn, vooral ook in de antiquarische afdeling achterin. Het gaat niet goed met “het linkse boek” in Nederland, zoals het met “links” in het algemeen niet goed gaat. Het heersende vertoog – men kan het natuurlijk het vertoog van de heersers noemen – neigt naar uiterst rechts, waarbij standpunten en historische kwalificaties moeite- en straffeloos aan de ergste en moedwillig domme praatjesmakers worden getoetst. Op het ogenblik van schrijven is op afroep van de langstzittende geachte afgevaardigde in de Tweede Kamer het ”verzet” begonnen tegen “de elite” die de “massa-immigratie” bevordert van moslims die “onze vrouwen gaan pakken” en “hun cultuur” komen opdringen, met als speerpunt het verbieden van “onze Zwarte Piet”. Tevens was Zuid-Afrika leeg toen de blanken er arriveerden en Hitler was links. Op zo'n niveau valt geen linkse boekencultuur te bouwen. Het is bijna een wonder dat er toch nog wel eens iets uitkomt. Maar dan is de concurrentie met de andere winkels en de internet-verzendmogelijkheid nog niet uit te vlakken. En de betrekkelijke ontlezing veroorzaakt door het internet telt ook – maar die moet men niet overdrijven: geef de mensen iets belangwekkends op papier en zij zullen het niet verwerpen.
De RR is ooit begonnen als een koffer die rondreisde langs manifestaties en zo maakt de winkel dan zijn her- of doorstart. Terug bij af, maar in een aanzienlijk vijandiger politiek klimaat dan toen de koffer op reis ging en neerstreek als eerste winkelruimte in de Raadskelder, onder het Utrechtse stadhuis. Bijna een halve eeuw terug in de tijd. De dagen waarin colporteren, inderdaad, op straat of bij manifestaties, het zwaartepunt vormde – ik heb er eerder over geschreven. Toen ik ging studeren was er in de entreehal van het Oudemanhuispoortcomplex in Amsterdam bijna altijd een literatuurtafel van de Studenten Vakbeweging of de ASVA, toen nog geen aanhangsel van de CPN. Deze mogelijkheid om kennis te maken met al dan niet “grijze literatuur” ter linkerzijde werd afgesneden na de Maagdenhuisbezetting van 1969. Geen nood: er kwam Athenaeum Nieuwscentrum, en de winkel van Van Gennep, spoedig aangevuld met een ramsjdependance. Het Nieuwscentrum was een soort maatschappelijke koortsthermometer waar men van 's ochtends vroeg tot 's avonds laat terechtkon. Voorbij, voorbij, en voor de “linkse” literatuur moet men een deur verderop zijn, in de “gewone” boekhandel. Van Gennep is nog voor het overlijden van zijn naamgever gesloten. Het Fort van Sjakoo, dat in zijn begindagen flink gevuld was met de inhoud van de boodschappentas van Bas Moreel – vertegenwoordiger van het Anarchistische Boek en Blad in de jaren zeventig – bestaat nog. Toen de gemeente vond dat er maar eens “marktconforme” huur betaald moest gaan worden in deze hoek van Pretpark Amsterdam, bij Rembrandthuis en Fleamarket, is de ruimte gekocht. De gemeente had even over het hoofd gezien dat het hele pand niet meer bestaan zou hebben als we (in dit geval kan ik in de eerste persoon spreken) het niet tegen de speculantensloopkogel hadden verdedigd.
Het Fort heeft nog een zusterwinkel in Groningen, Rosa, en daarmee hebben we het inmiddels wel gehad in Nederland. De hele informatie-infrastructuur wat betreft het “linkse boek” – waar ook onder andere wereldwinkels deel van uitmaakten – is weg. Bijna zou ik De Oude Mol vergeten te noemen, in Nijmegen, alweer jaren Roelants v/h De Oude Mol geheten, maar die heeft allang niet meer de pretentie een linkse boekhandel te zijn.
Veel van wat vroeger als brochure of blad zou zijn verschenen staat nu op het internet, dat is waar, maar een ruimte waar ontmoetingen met nog niet bekende ideeën kunnen plaatsvinden (of met mensen) is toch nog iets anders. De RR hoopt op den duur een vaste ruimte te vinden waar ook bijeenkomsten kunnen plaatsvinden – zoiets als de Raadskelder van voorheen dus. Terug bij af, maar anders uiteraard.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten