Als men het over immigratie naar (of emigratie uit) Nederland heeft, lijkt het mij goed eerst vast te stellen waar en wanneer Nederland eigenlijk is. Je kunt wel beginnen met het blijkbaar nog steeds gangbare verhaal van de Batavieren die in hun boomstammen de rivier komen afzakken, maar gingen die types overal wonen, tussen Zwin en Eems?
Zou het verhaal anders zijn geweest als 'Nederland' (ergens) tussen Somme en Wezer had gelegen, in geschiedschrijving verdedigbare grenzen van 'de Nederlanden'? Als 'onze vaderlandse geschiedenis' tot de Unie van Utrecht of het Plakkaat van Verlating of de Vrede van Munster ook de Zuidelijke Nederlanden omvat, waarom dan niet tot de definitieve scheiding in 1830 (1839, als u het vanuit koloniaal standpunt bekijkt, of nog preciezer: 1890, scheiding van de personele
unie met Luxemburg)? Kun je dan spreken van 'immigratie' uit het zuiden, of heet het dan verhuizing? Zeker, als België in de Eerste Wereldoorlog betrokken wordt, en hoe, en Nederland een toevluchtsoord is voor misschien wel een miljoen vluchtelingen, dan - na de definitieve scheiding - kun je spreken van 'immigratie'.
Je moet het begrip 'Nederland' wel ter discussie stellen als het om de geschiedenis van migratie gaat. Hoe kan men aankijken tegen het recht van 'terugkeer' van Duitsers uit Oost-Europa en Rusland naar Duitsland? Waarom zij alleen? Kun je terugkeren naar waar je nooit geweest bent (de vraag die om Israël/Palestina hangt)? En als je de gezegende leeftijd zou hebben, dat het woord terugkeer terecht gebruikt kon worden – dan geldt dat 'Duitsland' niet eens bestond toen je vertrokken was, ergens in de veertiende tot negentiende eeuw. Bestaat Duitsland sinds 1870 of toch pas sinds 1990? Als de vakhistorici niet aan ontmythologisering doen - eerst hebben ze de mythen tenslotte zelf gebouwd -, dan toch tenminste anarchisten (om van anarchistische historici maar te zwijgen).
Helaas, Van hot naar her - Nederlandse migratie vroeger, nu en morgen omzeilt de vraag naar 'Nederland', en de historische blik gaat in de meeste artikelen niet veel verder dan 1945. Toen ik ging studeren moest de eigentijdse geschiedenis nog als studieobject verdedigd worden; het lijkt wel of het nu heel buitenissig is de blik te verruimen naar voor de Tweede Wereldoorlog. Hoe heet de ziekte waarbij het langere termijngeheugen gewist is, en kan men die zichzelf toebrengen?
Maar goed, 'vroeger' tot 1945 dan (en de tijd daarvoor komt in enkele artikelen wel terloops aan de orde), er valt genoeg over te schrijven - en het blijkt opmerkelijk hoe de beelden rond 'migratie' een eigen leven kunnen gaan leiden. Ik zou eerlijk gezegd gedacht hebben dat de vluchtelingen uit de reëel-socialistische wereld met open armen ontvangen werden, al was het maar uit propagandistische overwegingen. Ik had 'Nederland' toch beter moeten kennen. Bezorgdheid over de kwestie dat er misschien wel communistische agenten tussen die vluchtelingen zouden kunnen zitten; bekommernis dat Nederland overvol was, nog verder volliep met 'repatrianten' uit Indonesië (en Nieuw-Guinea) en juist emigratie bevorderde; waren die anticommunisten niet eigenlijk nazi's of fascisten?: en lest best: de arbeidsmarkt moest wel behoefte hebben aan die immigranten, vooral in de mijnen waren mensen nodig (ach, de mijnen in Zuid-Limburg, ja die had je toen nog...). Er blijkt over de afgelopen zestig jaar eigenlijk niets nieuws onder de zon te zijn, ook al kom je anno 2002 ver door te zeggen dat Nederland nu pas echt vol is en ook nog wordt overspoeld door gelukszoekers. Niet dat het elders anders is.
Toen de Nederlandse overheid de emigratie nog actief bevorderde (wat overigens verrassenderwijze tot 1992 is doorgegaan!) was het juist de bedoeling 'onbruikbare' mensen te lozen. De immigratielanden zaten daar niet
op te wachten. Het pakket moest dus zijn: een bruikbare (daar en hier) tegen drie onbruikbare. Ja, de waarde van de mens is niet uit te drukken... En zo rolt men in meer verbazende kennis rond migratie via de gebundelde artikelen in dit boek. Lezen, voor beter inzicht in Fort Nederland binnen Fort Europa.
Eén ernstig bezwaar: het boek is wel samengesteld, maar niet geredigeerd. De slordigheden vallen van begin af aan op. Lomp wordt het effect waar oorspronkelijk gesproken bijdragen van mensen die duidelijk niet van huis uit Nederlands spreken ongeredigeerd gedrapeerd zijn om het stuk van aartsstilist Chris Keulemans. Een haastklus, en het moest op een koopje - ach ja, een Nederlands boek tenslotte.
- Saskia Poldervaart, Hanneke Willemse en Jan Willem Schilt (red.), Van hot naar her - Nederlandse migratie vroeger, nu en morgen. Amsterdam: Stichting IISG Beheer.
(2002 - afbeelding "Indo-"meisjes in Batavia, jaren dertig. Hoe welkom de Nederlanders waren in de Oost is geen vraag geweest tot na 1945).
Geen opmerkingen:
Een reactie posten