Henri Roorda van Eysinga, pedagoog en anarchist

Ponta Delgada, de hoofdplaats van São Miguel - één van de Azoren - heeft een universiteit die doet denken aan bepaalde Noordamerikaanse inrichtingen voor hoger onderwijs: lommerrijk en afgelegen. En waar een universiteit is, zijn academische boekhandels. In de herfst van 1993 trof ik in één hiervan een stapeltje van vier boeken aan van Henri Roorda.
O meu suicídio - Mijn zelfmoord dus. Intrigerende titel, intrigerende plaats zo op een eiland midden op de oceaan, intrigerende naam: onmiskenbaar Neerlands, nee Fries, gecombineerd met een Franse voornaam. Blijkens het impressum lag in de genoemde boekhandel liefst één procent van de gehele oplage. Het raadsel werd nog groter toen boek noch schrijver te vinden bleken in de nationale bibliografie van Portugal. Ik zal niet de details van de spannende speurtocht geven die mij via de vader van de schrijver, Sicco Roorda van Eysinga, auteur van Uit het leven van Koning Gorilla, tenslotte bij Henri terecht bracht: anarchistisch pedagoog in Zwitserland, schrijver van humoristische schetsen, waarvan Mon suicide de laatste was, omdat de schrijver na voltooiing inderdaad zijn leven beëindigd heeft.

Intussen moet Jean A. Schalekamp Roorda van Eysinga ook ontdekt hebben. Blijkens zijn verslag in Hollands Maandblad nr. 10 (1995) dankzij een heruitgave van Mon suicide uit Zwitserland (1992). De Portugese uitgave moet hierop gebaseerd zijn. Schalekamp, die toch bekend moet zijn met het fenomeen 'anarchisme' - lezers kennen hem misschien als schrijver van een boek over Mallorca tijdens de Spaanse burgeroorlog - noemt dit in zijn artikel in het geheel niet. Toch was dit 'isme' onontkoombaar in verband met Henri Roorda van Eysinga: vanwege zijn vader en vanwege zijn eigen uitgesproken wens tot het schrijven van de definitieve anarchistische roman. En niet te vergeten omdat hij onderwijsvernieuwer was, die nog met Ferrer heeft samengewerkt, schrijver van Le pédagogue n'aime pas les enfants, L'école et l'apprentissage de la docilité en Avant la grande réforme de l'an 2000.
Het eerstgenoemde werk is vertaald in het Duits en in het Armeens. Verder gaat deze anarchistische onderwijsvernieuwer volgens het achterplat van zijn Oeuvres complètes door het papieren leven als "de grootste humorist van Franstalig Zwitserland". Dat kan geen vrolijk volkje zijn, ben ik geneigd te denken na zo'n mededeling - tja, Calvijn was ook Franstalig Zwitser avant la lettre...

Ik verneem dat er nu kameraden spelen met de gedachte een of meer van Roorda's pedagogische geschriften in vertaling uit te geven. Laat bovenstaand verhaal vooral dienen ter aanmoediging. Wie Frans leest, kan inmiddels terecht bij de Oeuvres complètes, uitgegeven bij L'Age d'Homme te Lausanne in 1969 (tome I) en 1970 (tome II) - en omdat Franstalige uitgeverijen enige beschaving kennen ten opzichte van hun handel, zijn deze delen nog steeds leverbaar.
L'école et l'apprentissage de la docilité is niet in de bundel opgenomen, als overdruk uit de Humanité nouvelle van 1898, maar dit is los te vinden bij het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis.

(1997)