Op het hoogtepunt van het jarenzestigactivisme las men niet Das Kapital, laat staan dat men zich in de geschiedenis van de arbeidersbeweging verdiepte. Dit alles hoort bij de gedachte die na de daad komt. Van iemand die Walter Benjamin en Adorno citeert verwacht ik geen instemming met Het Bestaande en resignatie ten aanzien van het kapitalisme. In Kapitalismus forever toont Wolfgang Pohrt zich wel wat men defaitistisch zou kunnen noemen. Hij vermoedt dat kapitalisme de tweede natuur van de mens is (geworden) die wellicht bij de eerste natuur past. En hij betreurt de overstap van de "beweging van '68" naar het lezen van Marx en het zich verdiepen in de arbeidersbeweging. Wat is er uitgekomen? Meer kapitalisme. De vrouwenbeweging zorgde voor meer personeel. De "beweging" was een moderniseringsgolf voor het kapitaal.
Ik scheel niet genoeg met Pohrt om mij daarom alleen al te distantiëren van zijn resignatie, die trouwens eigenlijk meer op desillusie en wanhoop berust dan op instemming. Het inzicht dat het socialisme stierf bij het begin van de Eerste Wereldoorlog had Pohrt al kunnen hebben in 1968. Hij vindt optimisme stompzinnig en hij ontwaart eigenlijk geen beleden behoefte aan het verslaan van het kapitalisme, ook al mag het k-woord weer gebruikt worden nu het officieel crisis is (al is het dan weer niet zo officieel dat politici dit ook echt zeggen, er wordt voortdurend een vertoog over bezuinigingen uitgestort dat in feite losstaat van de crisis). Opvallend dat mensen die echt een generatie boven Pohrt staan, als de pas overleden Stéphane Hessel of Howard Zinn dit geresigneerde pessimisme niet deelden.
Het kan zijn dat de miljoenen demonstranten in Egypte, Griekenland, Spanje enzovoort misschien alleen een verbeterde versie van het kapitalisme wensen en niet naar het socialisme streven. Ook de in Nederland enigszins aanzwellende woede over de zelfverrijking van de predikers van bezuinigen komt niet op fundamentele kritiek neer. En van het lezen van Das Kapital gaat men niet de straat op. Neen, dat heeft men dan net gedaan, net als na 1968. Moed verloren al verloren. Desnoods: moed der wanhoop verloren, al verloren. Als het verslaan van het zogenaamde neoliberalisme een andere vorm van kapitalisme oplevert, dan zij het zo. Ik zie ook niet wat voor Grote Kladderadatsj er kan plaatsvinden. Maar dat er iets moet en zal veranderen wordt steeds duidelijker en het zou beter zijn zich te verdiepen in welke vormen er in plaats van de oude zouden kunnen komen dan stellen dat de tweede natuur zo natuurlijk is.
Er is bijvoorbeeld geen reden tot resignatie te concluderen uit de vaststelling dat het kapitalisme het fascisme voortbrengt. Als het verslaan van het fascisme tot een verbeterde verzie van het kapitalisme leidt, dan zij ook dit zo. En het Land van Belofte ligt altijd voorbij de horizon.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten