Advent en mystiek

Uit de mist van buiten komt het acapellakoor, eerst vaag en langzaamaan dichtbijkomend. De uitspraak is voor mijn Nederlands-gymnasiale oren onwennig (en dit blijft zo: gowdaytay). Ik ken het van Steeleye Span, waar ik ook naar verwijs, en dan niet eens uit de tijd van de plaat maar uit kersttijd op RVZ, waar Peter Bartlema het mij leerde kennen, dus tien jaar later. Het is een stemmig bij de kersttijd horend lied, het wordt in Engeland ook wel degelijk in kerken gezongen in deze tijd. Maar mijn herinnering is niet aan kerken gebonden, integendeel.

Anders is het met een aan de kersttijd verbonden lied als Nu sijt wellecome waarvan ik tot chagrijn van een dominee een jaar of tien geleden kon zeggen dat het voor mij een vast en levend onderdeel is van de kerstliturgie. Het mocht vooral niet nostalgisch zijn van hem. Waarom eigenlijk niet? Nostalgie is het smartelijk verlangen naar thuiskomst, heimwee is niet de juiste vertaling (meer) - en nostalgie is vaak een kitschbegrip om het echte vreeswekkende te bedekken. Odysseus heeft geen heimwee, hij heeft de pijn van het niet-thuisgekomen zijn, ook al blijft hij vrolijk een jaartje plakken bij Circe. Zemelen over voorbije decennia is grotendeels kitsch. Zoals u kunt weten probeer ik het anders aan te pakken. Terzake!

"Nu sijt..." als afsluitend lied verplaatst mij naar de kerstnachtdienst in een klooster waar ik nog regelmatig verblijf, zij het niet meer met Kerstmis, en - daar zijnde - ben ik dan weer het jongetje dat niet beter weet dan dat de hervormde dienst de ware en de enige is, omdat hij niet anders kent - en omdat het lied door zijn ouderdom en het gezamenlijk zingen het mysterie oproept van een gezamenlijke menselijke identiteit. Fons Elders drukt het goed uit met zijn omschrijving van god - deze gezamenlijke identiteit blijft een slechts benaderbaar mysterie, niet te bereiken.
De mystieke dimensie van liturgie, gezamenlijkheid, muziek en zang. Het hoeft niet verbonden te zijn aan godsdienst.

De georganiseerde Kerk houdt van oudsher niet van persoonlijke mystiek. De mystieke ervaring dient ingebed te zijn in liturgie, de discipline van het kloosterleven - en dat is nog maar de roomse kant. Toch valt er aan de mystieke ervaring niet te ontkomen, juist ook niet aan de persoonlijke. Ik betreur het dat een antimysticus als Jacques Ellul zijn blijkbaar geboekstaafde ervaring - die zijn verdere leven bepaald heeft - heeft laten verbranden na zijn dood. We zullen het nooit weten. Wat was er nu even beangstigend als bepalend voor de rest van zijn leven?
Het onverklaarbare? Door er niets over te zeggen verder heeft hij misschien meer gezegd dan als hij gesproken had. Ik begrijp de gêne wel (want ik denk dat het daarop neerkomt).

De georganiseerde Kerk wijst persoonlijke (individuele, wordt het meestal genoemd) mystiek af of beziet deze argwanend: godsbeleving moet gemeentelijk ingebed zijn. Merkwaardigerwijze is in de loop der tijd de individualiteit va nde gelovige steeds meer beklemtoond door het koninkrijk Gods aan gene zijde te projecteren, niet hier en nu op aarde. Zit je aan de koekjestrommel? Dat kan nog wel branden in de hel worden. Individualisering betreuren die men tegelijkertijd bevorderd heeft is op zich een kunststukje. De gedachte dat iedereen mysticus is en dat mystiek tot praxis leidt moet wel ketters zijn.
De mystieke belevenis is persoonlijk, de praxis is gemeenschappelijk.

Enkele losse gedachten naar aanleiding van Louis Dupré's The deeper life (Nederlands; Licht uit licht, een inleiding tot de christelijke mystiek - waarnaar zoveel interesse is volgens de schrijver terwijl het publiek meer dan ooit geseculariseerd is. Bekende en onjuiste klacht. Van de schrijver heb ik één tekst online gevonden.