In 1937 publiceerde Hein Vos, grote man achter het ingenieurssocialisme van de SDAP, een boekje De maatschappij verandert. Het stond op een "te lezen" lijst voor een werkgroep die ik volgde, we schrijven jaren zeventig. Ik kende de verdere geschiedenis van de man toen niet: tamelijk "openlijk" homoseksueel (zo drukt men het nog steeds uit dezer dagen!) en derhalve door de Katholieke Volkspartij verder niet geschikt geacht voor de functie van minister. Wij schrijven dan 1948.
Is "de maatschappij" een organisme, een lichaam, dat vanzelf groei, krimp, kortom, autonome verandering ondergaat? Waar is het archimedisch punt waarvandaan deze verandering wordt waargenomen zonder dat de waarnemer participeert?
Zo'n veertig jaar geleden irriteerde de gedachte achter het boekje mij omdat het paste in het streven van de sociaal-democratie van weer veertig jaar daarvoor het marxisme overboord te zetten. En dat marxisme waren "wij" nu net aan het (her-)ontdekken. Inmiddels is "de maatschappij" weer zoveel veranderd dat marxisme weer geacht wordt te leven onder jongeren - merkwaardig dan dat dit zou blijken uit bijeenkomsten onder het motto Ideas to change the world - een historisch-materialist moet er toch van gruwen.
"Het marxisme" is juist terug omdat "de maatschappij niet veranderd" is. Dat was het idee van radicale studenten in de jaren zeventig en dat is het nu, in deze crisistijd.
Maar beste Hein Vos - wat is "de maatschappij", die autonoom geobserveerd en als aan het veranderen gediagnosticeerd kan worden, is het "iets" wat buiten de waarneming en handelingen van de auteur staat?
Mijn irritatie over het geschrift "toen" was dat door dit op te schrijven een prominent SDAP-er zelf zijn bijdrage leverde aan die verandering en deze intussen als "iets" buiten zichzelf wilde beschrijven. Wat als maatschappij wordt aangeduid is een aan zichzelf refererend systeem, dat buiten deze zelfreferentie niet "bestaat".
Destijds was ik (waren "we") nog in boze dialoog met de sociaal-democratie. Dit laatste streven bestaat intussen niet meer, het is een merknaam geworden voor partijen die anders willen bezuinigen dan andere. En de "we" zijn grotendeels gelijkgeschakeld.
Maar hoe beoordelingen ook veranderen, hoezeer ook mildheid ten aanzien de toenmalige sociaal-democratie kan toeslaan, de uitdrukking "De maatschappij verandert" dient afgewezen te blijven.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten