Jongeren Vredes Actie 1924-1940

In 1924 werd door vrijzinnige christenen de Jongeren Vredes Actie (JVA) opgericht. Oorspronkelijk een federatief verband dat ook individuele leden aannam, later alleen een ledenorganisatie. En de JVA evolueerde in de zestien jaar van haar bestaan tot een antimilitaristisch, antifascistisch en antikapitalistisch genootschap, geïnspireerd door de religieus-anarchisten Bart de Ligt en Henriëtte Roland Holst. Een vrije jeugdbeweging zonder bemoeienis van bovenaf. Parallel aan de actiegroep is er ook een Studenten Vredes Actie geweest en een Kunstenaars Centrum voor Geestelijke Weerbaarheid, de eerste heeft niet zo lang bestaan.

Jammer eigenlijk dat een geschiedenis van deze jongerenvredesbeweging geschreven wordt vanuit het perspectief van geschiedenis van het humanisme in Nederland. Latere voorman Jaap van Praag was een van de uitgesproken leden van de JVA. Er is in de uitingen van de JVA niet iets specifieks te merken van wat het naoorlogse humanisme in Nederland zou worden, tenzij ik dit verkeerd zie.

De JVA had een intern studieprogramma:
Oorzaken van oorlog
1. De invloed van het grootkapitaal
2. Het wezen van den kapitalistischen staat
3. Imperialisme
4. De invloed van de oorlogsindustrie
5. Het militarisme als factor
6. Nationalisme als factor
7. Het nationaliteitenvraagstuk
Middelen der bestrijding
1. De ethiek van het pacifisme
2. Economische concentratie
3. Volkenbond
4. Ontwapening, nationaal en internationaal
5. Kerk en Democratie
6. Internationale verbroedering, internationale organisaties en internationaal contact der jeugd
7. Dienstweigering
8. Sabotage en werkstaking
(p.49-50). Op de Volkenbond na zou het zo nog een programma kunnen zijn, meer dan zeventig jaar verder. En het klinkt eerder breed-socialistisch dan zomaar-humanistisch.

Ook het door De Ligt voorgestelde manifest van de Studenten Vredes Actie zou helaas nog steeds kunnen worden uitgegeven, uiteraard met "zijn of haar":

Ondergeteekende verklaart hierbij zijn wetenschappelijke bekwaamheden nimmer op eenigerlei wijze in dienst te willen stellen van oorlog of oorlogsvoorbereiding, noch te gebruiken tot aankweeking van een militaristischen geest.

(p.76)
Le trahison des clercs woekert misschien wel meer dan ooit...
Maar:

Het militarisme, de naar oorlog drijvende kracht, is niets, is een nul, zonder U. Het rekent op U, het steunt op U als een lamme zonder krukken. Het lijkt groot als een man zonder stelten, maar gij zijt zelf die stelten. Militarisme zonder menschen is als een godsdienst zonder geloovigen.

Het idee van geestelijke weerbaarheid in plaats van gewapende verdediging veronderstelde wel een mogelijke vijand, dus een zeker pessimisme kan niet ontbroken hebben. De tijden waren er in de jaren dertig naar.
De Jongeren Vredes Actie heeft de oorlog niet tegengehouden en de bezetting niet overleefd, maar heeft ongetwijfeld velen gevormd als zelfstandige jeugdbeweging.

- Bert Gasenbeek & Chris Hietland, Van jeugdig pacifisme naar geestelijke weerbaarheid: De Jongeren Vredes Actie (1924-1940). Humanistisch Erfgoed deel 16. Breda: Papieren Tijger, 2012.