Brian Morris heeft zijn uiteenzetting over Bakoenin vast en zeker ruim vóór 1993 - jaar van uitgave - geschreven. In 1993 was het marxisme-leninisme als mogelijk concurrerende filosofie van de maatschappijverandering uit de gratie en waarschijnlijk definitief. Het veld lag open voor het anarchisme en dus ook voor Bakoenin - voorzover er nog sprake was van gedachten over een andere maatschappijinrichting. Het anti-etatisme vierde en viert nog steeds hoogtij, maar het leugenachtige rechtse is dominant.
Bakoenin hoeft niet meer verdedigd te worden tegen Marx. Maar als iets mij treft bij deze samenvattende toelichting is het 't vooruitgangsgeloof, het darwinisme-in-een-ander-jasje dat ook Bakoenin in zijn greep gehad moet hebben. Ook al zag hij een mogelijk revolutionaire kern bij de boeren in hun communes in Rusland (waar Marx ook niet aan voorbijgegaan is trouwens).
Maar het ergste vooruitgangsgeloof is de superioriteitswaan van het historisch materialisme dat het grootste deel van de mensheid in verleden en heden achterlijk waant omdat dit gelooft - voor mijn part als godsdienstbelijdend maar in ieder geval divinans of religiosus. Een gelovig trekje van veel anarchisme/anarchisten dat niet ter discussie mag staan zonder hooglopende emoties.
Alsof Saint-Simon al niet had afgerekend met het verschil tussen godsdienst en geloof. Enfin, iets om uitgebreider op terug te komen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten