De studie van het religieuze anarchisme trekt net genoeg publiek om twee belangwekkende publicaties in harde-kafteditie alsnog in paperback te doen verschijnen. Nur die Lumpen sind bescheiden – aan
Religious anarchism – new perspectives heb ik zelf meegewerkt (over de Internationale Broederschap hoofdzakelijk). Aan een verzameling artikelen kan in dit bestek eigenlijk slechts gerefereerd worden zonder eventueel kritische bespreking. Aan de orde komen:
1) Christen-anarchistische pioniers: Pelagianen (“ketters” uit de vijfde eeuw); Abiezer Coppe, een stem uit de dagen van de Engelse Revolutie in de zeventiende eeuw; de (Servisch-Hongaarse) Nazarenen van de vorige eeuwwisseling; en uit dezelfde tijd Ortt en anderen.
2) Christen-anarchistisch denken: Kierkegaard; het “probleem” met Romeinen 13; de kastelozen van India en het anarchisme; de Kerk als mogelijk strijdmiddel tegen het racisme en het natiebegrip.
3) “De anderen”: Wu Nengzi; Kenneth Rexroth; en twee bijdragen over islamitisch anarchisme. Speciale vermelding verdient de inleiding van Peter Marshall die in tien pagina’s een voortreffelijk overzicht in vogelvlucht geeft van wat hij zelf liefst het “spiritueel anarchisme” noemt. Marshall komt zelf als zodanig”uit de kast” wat alleen al op grond van
Demanding the impossible eigenlijk geen verrassing hoeft te heten. Om even op het laat-taoïstisch denken van Wu Nengzi in te gaan: referent John Rapp stelt dat de schrijver vervalt in nihilisme door van de Tao (de Weg) – de omhelzing van het universum – de aandacht te verleggen naar Wu (het Niets) – waarmee Wu Nengzi eigenlijk het einde betekent van een taoïsme dat anarchistisch genoemd kan worden.
Nu er een Nederlandse vertaling is van Wu Nengzi meer hierover binnenkort.
De bundel is op een ingevoegd stuk na de weerslag van de studieconferentie over religieus anarchisme gehouden in het Engelse Loughborough, 2008. Initiatiefnemer en moderator Alexandre Christoyannopoulos werkte indertijd aan zijn dissertatie
Christian anarchism, waarin hij aan de hand van een aantal denkers de rode draad doorheen dit denken (en eventueel handelen) schetst. Het roept de vraag op hoe de titel van dit boek in het Nederlands eigenlijk zou moeten luiden: Christen-anarchisme (wat men in eerste instantie zou verwachten) of Christelijk anarchisme? Ten aanzien van de Nederlandse stroming van ruim een eeuw geleden is dit geen vraag, maar vertegenwoordigen anderen een vergelijkbare synthese? Toch is er de verbinding: het beklemtonen van de Bergrede, en bijpassende Bijbelpassages; het op grond hiervan afwijzen van de staat en van het verraad van de Kerk; de interpretatie of acceptatie van Romeinen 13; de reactie op de staat: het kan niet verrassend zijn dat altijd geweldloosheid zoniet weerloosheid vooropstaat. Christoyannopoulos beklemtoont de profetische rol van de christen-anarchisten (ik kies toch voor dit woord). De lijst van denkers die de hoofdrol spelen: Tolstoj (uiteraard), Ellul, Eller, Michael C. Elliott, Dave Andrews, Peter Maurin, Dorothy Day – en dan een aantal voor mij althans nieuwe namen: William Lloyd Garrison, Hugh O. Pentecost, Nikolaj Berdjajew, William T. Cavanaugh en George Tarleton. In het voorbijgaan komen andere namen aan bod (Felix Ortt op grond van een emailwisseling en het vooruitlopen op mijn bijdrage aan Religious anarchism – er was nog geen tekst in het Engels beschikbaar over hem en het Nederlands christen-anarchisme in het algemeen).
Op Berdjajew kom ik, mede naar aanleiding van een plotseling opduiken van een soundbite van hem in 2011 in de Nederlandse politiek, nader terug. Om een motto van Jan Romein, dat hij aan Niels Bohr toeschrijft, te citeren: het heeft alleen zin om te schrijven over wat men niet begrijpt. Het onderzoek gaat door, Christoyannopoulos heeft evenwel een basis gelegd voor de studie van een onontkoombare stroming.
In september is er een nieuwe studieconferentie in Loughborough waar ik D.V. mijn bijdrage aan zal leveren.
De genoemde boeken zijn aanklikbaar afgebeeld in de linkerzijbalk.
