Momentopname in maart

2011 is een jaar van revolutie, dit staat al vast als ik het schrijf, nog niet halverwege de maand maart. Op dat ogenblik vinden de gangbare media dat het om een "Arabische revolutie" gaat, omdat allerlei dictaturen in de Arabische wereld zijn gevallen of op wankelen staan op het ogenblik van schrijven.
Maar op hetzelfde ogenblik wordt waarschijnlijk de grootste arbeidersdemonstratie uit de geschiedenis van de Verenigde Staten gehouden in Madison, Wisconsin, tegen de aanvallen op het recht van organisatie en op de sociale voorzieningen. En voorafgaande aan de omwenteling in Tunesië zijn er de grote demonstraties, stakingen en bezettingsacties geweest in Griekenland, Italië, Oostenrijk, Frankrijk, Engeland. Vooral de in eerste instantie defensief lijkende studentenbeweging in Engeland - zich uitbreidend tot geheel Groot-Brittannië - heeft een offensief karakter gekregen: de enorme bedrijven die "te groot zijn om failliet te gaan" en dus met staatssteun worden onderhouden, worden te kijk gezet als grootschalige belastingontduikorganisaties. De beweging in Italië keek naar wat er aan de overzijde van de Middellandse Zee gebeurde, zoals men zich in Tunesië bewust was van wat er in Italië en Griekenland gaande was.

De diverse organisatiemogelijkheden en nieuwsverspreiding die het internet biedt spelen een rol in de omwentelingen, maar deze rol kan gemakkelijk overschat worden. In Tunesië, Egypte, Jemen, Bahrein, Gabon en verder bestaat de grootste mobilisatieoproep uit de eenvoudige aanwezigheid op straat van grote groepen mensen die hun angst voor de regiems overwonnen hebben. Dit is een kwalitatieve verandering - de overwinning van de angst, die op zich al een omwenteling inhoudt. De rode draad in de eisen waarvoor men de straat opgaat, van Dublin tot Bakoe, van Reykjavík tot Djibouti, is eenvoudig menselijke waardigheid, een einde aan onderdrukking door machten die zich onbeheersbaar of onaantastbaar wanen, kortweg: vrijheid.
Een tamelijk eenvoudige historisch-materialistische verklaring voor het "waarom juist nu" kan zijn dat de voedselprijzen wereldwijd enorm stijgen enerzijds en dat regeringen de kosten waarmee het kapitalisme in stand gehouden moet worden verhalen op "het volk". De wereld is te rijk om zich nog kapitalisme te veroorloven, en dat de "eindkrak" aan de gang is lijkt mij niet voor twijfel vatbaar. Het is nog niet te zeggen wat voor ordening er op volgt, maar vanuit anarchistisch oogpunt zijn de feitelijk leiderloze en in het algemeen geweldloze omwentelingen die plaatsgevonden hebben of nog plaatsvinden op zijn minst interessant.
Het is niet gezegd dat de vormen van socialisme die kunnen voortkomen uit de revoluties - als de telkens weer vrijwel totaal verraste machten in de metropolen niet tot het uiterste geweld overgaan - volgens de al bekende boekjes zullen zijn ingericht. Maar omdat het om processen gaat, niet om singulariteiten, valt ook hierover niets in negatieve of positieve zin te zeggen.
Voor ons doemt een landschap op van kapotte klokken die het komende einde van de tijd van het kapitaal verbeelden.
Wordt vervolgd...

Illustraties: stakende textielarbeidsters in Birma respectievelijk demonstranten in "Saoedi-"Arabië.