Een in 1989 verschenen beschouwing en weging van Dialektik der Aufklärung door Leo Apostel, klaarblijkelijk oorspronkelijk in het Engels verschenen of geschreven, hier in het Nederlands te vinden.
Enkele kerncitaten (naar mijn oordeel):
“Slechts in die bemiddeling waardoor een betekenisloze sensatie het denken tot de volle productiviteit brengt waartoe het in staat is, terwijl langs de andere kant het denken zich zonder terughouding overgeeft aan de meest opvallende indruk, wordt de pathologische eenzaamheid die de ganse natuur kenmerkt, overwonnen”. Dit is de ‘bewuste liefde en vredige vrijheid’
(W)erkelijk ‘denken’ [sluit] voor Adorno en Horkheimer steeds de eenheid van rede en gevoel (in); “de aanspraak op waarheid in emoties, instellingen en kunstwerken wordt door de hoofdstroom van de wijsbegeerte erkend, maar door irrationalisme en modern positivisme — hier, zoals elders, verwant — geloochend”.
De traditionele ‘Verlichting’ van de 18e eeuwse, preromantische opstand tegen feodaliteit en feodale kerk moest wel tot onderdrukkende religievorm, die het bovennatuurlijke in een meester-slaaf relatie tot de natuur stelde verwerpen. In feite zal de lezer gemerkt hebben dat de onderdrukking van het proletariaat door de burgerij, van het verstand door het bijgeloof en bij Adorno en Horkheimer , van natuur — in en buiten de mens — door cultuur — en daardoor weer van cultuur door natuur — gedacht wordt naar het model van de relatie mens-god in het ancien régime, zoals het door de Verlichting geanalyseerd en verworpen werd. Bij Adorno en Horkheimer zagen we reeds dat de relatie tussen god en mens in de joodse godsdienst, waarin aan god als absoluut onnoembare, iedere heerschappij vreemd is, model stond voor een bevrijdende kennis. De ‘volle Verlichting’ die ik zonet aan de hand van een synoptische tabel trachtte te beschrijven, kan een relatie van de denker-actor tot een absoluut extra-systematische en, van daaruit tot de denker-actor, denken dat ofwel absolute afwending ofwel absolute toewending, ofwel absolute overgave ofwel absolute plaatsvervanging en in wezen dat alles tegelijk is en daardoor meehelpt het systeem der houdingen en der kennisgebieden uit te drukken en te constitueren.
Ik meen dat de Dialektik der Aufklärung een uiterst actueel boek blijft. Het toont ons wat eruit de moderne wetenschap en techniek kan worden indien geen resolute tegenmaatregelen worden genomen. De kritiek van Adorno en Horkheimer is in verzwakte herhalingen nog steeds de kritiek van de hedendaagse vijanden van de Verlichting, of ze nu in het kielzog van Heidegger, Foucault, Bataille dan wel extreem geïnstrumentaliseerd en pragmatisch in dat van Rorty of de latere Wittgenstein varen. Ik hoop getoond te hebben dat de bijna onzichtbare ‘sporen van Utopia’ bij Adorno en Horkheimer zélf, indien met aandacht bevraagd, ons wegen wijzen die, hoe veeleisend en moeilijk ook, juist de overwinning van de vijandschap tussen mens en natuur, mens en mens en mens en zichzelf mogelijk maken.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten