Van Ryukyu tot Chagos

Toen ik kennismaakte met de fenomenen landkaart en atlas was een groot deel van de landmassa van Afrika en Azië gekleurd in de kleur die aan landen in Europa was gegeven. Donkerblauw neigend tot paars voor Frankrijk. Rose voor Groot-Brittannië Donkergroen voor Italië. Een donkergele tint voor Spanje. Lichtgroen voor Portugal. Andere tint groen weer voor Denemarken en bruin voor Noorwegen. De Verenigde Staten hadden geel. O ja, Nederland had oranje - voor Suriname, zes met name genoemde eilanden in de Caribische Zee en de westelijke helft van Nieuw-Guinea. En dan zou ik nog bijna België vergeten met zijn grote stuk Afrika, het Kongobekken.

Dit waren de landen die de wereld verdeeld hadden. In Afrika waren alleen Egypte en Ethiopië onafhankelijk, in Azië was de situatie anders en in Amerika was Canada rose, Groenland deensgroen en de Guyana's waren een laatste reeks koloniale vlekken op de Zuidamerikaanse noordkust.  In mijn eerste eigen atlas waren er in Afrika Marokko, Tunesië, Libië, Soedan, Guinea en Ghana bijgekomen. Spaanse vlekjes op de Marokkaanse kust herinnerden aan de kolonisatie, er zijn er nog steeds twee van over.

Dit waren de continenten, de eilanden waren ingewikkelder en interessanter om te bekijken op de kaart. Noorwegen had (en heeft) bezittingen in de Zuidelijke IJszee. In de Caribische Zee hadden vier mogendheden allerlei eilanden door elkaar, tot en met het vreemde geval van Sint-Maarten dat half Frans en half Nederlands was (en is) en waar men om de zaak verder te compliceren Engels sprak (en spreekt). In de Grote Oeaan waren dan ook nog eilanden (Austr.) en (N.Z.), hoewel deze landen zelf nog britsrose waren, een uitbesteed kolonialisme. Het werelddeel Europa werd omgeven door strategische punten die (Br.) waren: Helgoland, Gibraltar, Malta en Cyprus. Men kan er boekwerken over schrijven, en in ieder geval hebben Simon Winchester en Boudewijn Büch dit ook daadwerkelijk gedaan.

Een van de eerste vreemde eilandrepresentaties die mij opvielen waren de Rioekioe Eilanden, tussen Formosa en Japan, er stond (V.S.) onder. Hoe kwamen de VS nu aan eilanden daar? Kaarten zijn een resultaat van geschiedenis, maar vertellen niet het verhaal hoe het zo gekomen is. En een ogenblik van onoplettendheid of ongeïnteresseerdheid van de krant(en) die je las maakte dat je het bericht miste dat de archipel werd teruggegeven aan Japan en dat er meestal naar verwezen wordt sindsdien met de naam van het grootste eiland, Okinawa. Dit is in 1972 gebeurd, de VS-annexatie was een resultaat van de Tweede Wereldoorlog.

Tja, Japan was fout in die oorlog en de VS waren goed, dus wat kon men er over of tegen zeggen? Dat er op een gegeven ogenblik in een rijstveld de mededeling verscheen (in het Engels?) "Verboden voor inboorlingen" - dat kreeg je niet te horen. Het verhaal van landdiefstal onder valse voorwendselen, verdrijving tot en met deportatie naar afgelegen streken in Bolivia (!) werd niet verteld. 

De soevereiniteit veranderde officieel, maar de VS-aanwezigheid is gebleven.. En, als op het einde van Animal farm, het verschil is zoveel jaren na WOII eigenlijk niet meer goed te zien: Unsere Ehre heisst Treue. The few. The proud. Het verhaal over "de verdediging van de vrije wereld" is onzinnig en schril gaan klinken. Tegen wie? Tegen "de terreur" of "het terrorisme"? Moeten daarom boeren van hun padi verdreven worden, gedeporteerd? Men wordt vermaand "respect" te hebben voor de plaatselijke zeden - in Japan doet men niet aan fooien; alsof men wel verkrachtingen waardeert.

En al met al is de oorlog tegen Japan nog steeds gaande.

Diego Garcia is niet uniek. En toch ook weer wel - want steeds gaat het om mensen die met willekeur en overmacht slecht behandeld worden, versleept en tot armoede gedoemd. Ieder verhaal van ieder verdreven mens is uniek.
Uit naam waarvan gebeurt dit?

Een ambtenaar van het VS-ministerie van oorlog was ook een kaartenkijker, ergens in de jaren vijftig. Hij ontdekte de Chagos Archipel, (Br.), zag de strategische ligging in en besloot dat hier "de vrije wereld" verdedigd moest worden door middel van een VS-basis. Aldus geschiedde. Zelfs het turen in een atlas is geen onschuldige bezigheid.

Men zegt dat de Chagos Archipel genoemd is (door de verstrooiing van de eilanden op de kaart?) naar de stigmata van Christus, chagas in het Portugees.