Een waarachtig onopgeloste kwestie rond WO II - 2

Het werd mij bij de studie Nieuwe of Nieuwste Geschiedenis als een vanzelfsprekendheid gepresenteerd: de Tweede Wereldoorlog begon in Oost-Azië, tussen Japan en China. En dan eigenlijk, naar Barracloughs Introduction to contemporary history, in 1937, met de Tweede Chinees-Japanse Oorlog. Wij dienden af te zien van de europacentrische blik. Wat alleen al moeilijk was omdat voor Nederland de oorlog toch echt pas begon op 10 mei 1940. En de Verenigde Staten werden officieel pas op 7 december 1941 erbij betrokken. En de middelbare school leerde ons dat het op 1 september 1939 begon en dat de Spaanse Burgeroorlog een vooroefening was - en deze eindigde met de val van Madrid, 28 maart 1939, geen half jaar voor het echte begin.

De wijsheid van mijn toenmalige studie verwees ons dus naar 7 juli 1937. Dat was toen, dit wordt - weet ik zo goed als zeker - niet meer als stelligheid onderwezen. De europacentrische kijk is weer heer en meester.
Alleen: als het begin van de Twede Werldoorlog hiernaar verplaatst is, dan is er geen goede reden - behalve dat je per se niet Europa in de overweging wilt betrekken - de Spaanse Burgeroorlog wel als het begin op te vatten - want deze was al aan de gang toen de Chinees-Japanse Oorlog begon. De Tweede Wereldoorlog hield dan voor Spanje al op in maart/april 1939, met de nooit aangevochten overwinning van de fascisten. Integendeel, de "westerse mogendheden" wisten niet hoe snel ze Franco moesten erkennen toen het duidelijk was dat de repubikeinen het niet konden winnen.
Dan zijn we met het begin van de Tweede Wereldoorlog op 17 juli 1936, europacentrisch of niet.

Maar het europacentrisme kan alsnog ter discussie gesteld worden. Op 3 oktober 1935 viel Italië Ethiopië aan, medelid van de Volkerenbond, eindigend in het uitroepen van de Italiaanse koning tot de nieuwe keizer van Ethiopië, een ongelooflijke daad van agressie. Nu ligt het begin van de Tweede Wereldoorlog in Afrika in 1935. En dit kan vervolgens weer aangevochten worden met de provocatie van Moekden, het opblazen van een stuk spoorweg door Japanse militairen, waarvan het Japanse regime vervolgens verklaarde dat het een Chinese provocatie was. Hierna werd Mantsjoerije door Japan bezet. De Tweede Wereldoorlog begon op 18 september 1931. De mensen in Mantsjoerije, Japan en China wisten maar al te goed dat het toen al menens was. Alleen konden zij nog niet weten dat er een wereldoorlog begonnen was. We kunnen het nu wel weten. Maar over het einde is geen dispuut nodig: de capitulatie van Japan op 15 augustus 1945.

Waarom is het van belang dit te overwegen?
De Tweede Wereldoorlog is voor allerhande ideologen nog steeds DE maatstaf bij uitstek, waarbij vooral München een grote rol speelt. Maar de overgave van het Sudetenland, en daarmee van Tsjechië en Slowakije, vinden plaats als de Wereldoorlog al zeven jaar aan de gang is.

De val van de Muur heeft naar we nu kunnen overzien niet geleid tot een ongekende periode van vrede, maar zo ongeveer tot het tegendeel. Als George W. Bush met zijn piepstemmetje de Derde Wereldoorlog aankondigt, dan kunnen we er van op aan dat deze al eerder begonnen is. De mogendheden van belang die er een rol in spelen kunnen alleen de Verenigde Staten, Rusland en China zijn. Bush wil het voorstellen alsof het om Iran zal gaan tegen - tja, de rest van de wereld? - maar zoiets kan geen zinnig mens serieus nemen. In feite valt niet te voorzien of Rusland of China of beide zullen reageren op een overval van de Verenigde Staten op Iran. Het is inmiddels wel duidelijk dat samenwerking of vrede tussen deze grote drie niet meer aan de orde is, en dat het waarschijnlijk is dat Rusland en China aan dezelfde kant zullen staan.
Begon het met de aanval op Servië, 1999? Met Afghanistan, 2001? Met Irak, 2003? Of al eerder - in uiteenvallend Joegoslavië? Zitten we er al middenin of komt het er niet van? En is het idee van een derde wereldoorlog niet te zeer afgeleid van de twee historische precedenten, die als eenmalige gebeurtenissen nu eenmaal niet in een patroon zijn te vatten (ook een discussiepunt voor historici)?

De opmerkelijke overwegingen vanuit historisch oogpunt zijn de nachtmerrie van het dagelijkse nieuws voor iedereen. Het enige dat wij weten is, dat wij het niet weten - ook en eigenlijk zeker niet degenen die voor de belangrijkste actoren lijken door te gaan. Het praten in termen van Derde Wereldoorlog dient per saldo een ideologisch doel en het hoeft niet naar realiteiten te verwijzen.

If God's on our side, He'll stop the next war.

En de weersverwachting tot morgenavond...