Het hierna volgende stuk uit het Nederlands Dagblad vond ik toevallig terug toen ik voor de grap mijn eigen naam even googelde (kijken wat voor advertentie er aan verbonden wordt door de firma Google; het werd reclame voor een kasteel met overnachtingsmogelijkheid; alleen als het voor mij gratis is doe ik het!).
Het stuk is alleen nog in cache te achterhalen, en dit lijkt mij reden om het daaruit te redden. Eigenlijk hoef ik er geen commentaar aan te verbinden - het desbetreffende stukje is beknopt en in zijn beknoptheid niet onjuist. Alleen had ik "geïllegaliseerden" gezegd in plaats van "illegalen", in overeenstemming met hoe de Catholic Workers het zelf zeggen.
Vanuit de hoek van gereformeerden onderhoudende artikel 31 kreeg het onderwerp de laatste tijd een serieuzere en eerlijker benadering dan vanuit de hoek van de hoe-heet-die-kerk-ook-alweer.
Meer van Christus, minder christendom
teaser: Anarchisme wordt vaak geassocieerd met chaos en gewelddadig verzet. Daar houdt een christen zich niet mee bezig, zou je zeggen. Toch kunnen Karel Smouter en Tom van de Beek enthousiast vertellen over de combinatie van christenzijn en anarchisme.
Het duo legt de laatste hand aan een vertaling van het boek Christi-Anarchy van de Australische christen-anarchist Dave Andrews. Af en toe kom je het woord tegen in het nieuws: anarchisme. Vaak in verband met een protestactie van linkse actievoerders van Groenfront of Eurodusnie. Of wanneer er chaos ontstaat in een land bij een gewelddadige ostand of staatsgreep.
Is dat terecht? Voor Karel Smouter is anarchisme in elk geval iets heel anders. ,,Het betekent letterlijk: geen macht. Wie geweld gebruikt, oefent toch macht uit over een ander. Ik ga niet zeggen dat wie geweld gebruikt geen echte anarchist is. Maar in de kern heeft het anarchisme veel raakvlakken met de persoon van Jezus. Hij had veel macht, maar koos er elke keer voor die af te leggen. Als een lam dat naar de slachtbank werd geleid. Hij koos voor de machteloosheid.''
Smouters uitspraak zal menig anarchist de wenkbrauwen doen fronsen. Veel anarchisten zijn uitgesproken atheïsten. Ze moeten weinig van religie hebben. Christen-anarchisme is dus duidelijk iets anders dan 'gewoon' anarchisme. Ook Smouter maakt vanuit zijn visie dat onderscheid.
,,Seculier anarchisme wil elke vorm van macht afschaffen. Vanuit het idee dat het wel goedkomt met de wereld als de mensen volledige individuele vrijheid hebben. Dat vind ik een cynische en weinig hoopvolle benadering van anarchisme. Macht werkt volgens mij veel geniepiger. Mensen worden gemakkelijk verleid door macht. Ook anarchisten kennen groepsdruk, dwang op mensen die erin geloven. Er zijn dogma's waarover overeenstemming moet zijn. Ook daar speelt macht een rol. Ik kan weinig met het pure anarchisme. Als christen-anarchist zeg ik: macht bestaat nu eenmaal, maar ik wil goed omgaan met die macht. Op de manier van Christus: door er afstand van te doen.''
Daarin ligt de relevantie van christen-anarchisme voor de kerk, vindt Smouter. Op het gebied van macht is de kerk in het verleden immers vaak in de fout gegaan. Ook vandaag leidt macht tot veel misstanden. ,,Deze wereld heeft meer van Christus nodig, en minder christendom. Dat is een uitspraak van Gandhi. Theologisch mag er dan van alles op hem aan te merken zijn, hij had wel meer van Jezus begrepen dan veel christenen.''
Als christen-anarchist zet Smouter nadrukkelijk de persoon van Christus centraal. ,,Het gaat erom gericht te zijn op Christus. We worden geïnspireerd door zijn daden en willen Christus zichtbaar maken in de maatschappij. Dat gaat verder dan auto's wassen voor een goed doel. We moeten de vinger leggen op de zere plek, waar macht, geld en seks de boel corrumperen. Waar machtsmisbruik leidt tot armoede en honger. We hebben vandaag alle middelen in handen om de wereldarmoede op te lossen. De vraag is: willen we dat ook?''
De Bergrede is een belangrijk bijbelgedeelte voor christen-anarchisten. Met name de tekst waar Jezus zegt: ,Zoek eerst Gods koninkrijk en zijn gerechtigheid' (Matteüs 6:33). ,,Dat tweede wordt vaak vergeten. Jezus zelf zette zich voortdurend in voor die gerechtigheid. De kerk heeft dat vaak laten liggen. Daarom moeten we als christenen op de knieën. Niet alleen voor onze persoonlijke zonden, maar ook voor sociale zonden, begaan in naam van de kerk en van de regering. Bijvoorbeeld voor de slavenhandel, waarin Nederland een centrale rol heeft gespeeld. En voor uitbuiting vandaag de dag van bijvoorbeeld koffieboeren in de derde wereld.''
Smouter werkt samen met Tom van de Beek één dag in de week aan campagnes in opdracht van Fairfood, Time To Turn en Happy Gift, organisaties die een einde willen maken aan de honger in de wereld. ,,Time To Turn heeft ons bovendien gevraagd hen te helpen bij de reorganisatie. We zullen ons aansluiten bij Speak!, een netwerk van groepen in Engeland en Zweden. Met Time To Turn willen we jongeren aan het denken zetten en ze de mogelijkheid geven om zich uit te spreken tegen onrecht in de wereld.''
Van de Beek en Smouter zijn bijna klaar met hun vertaling van het boek Christi-Anarchy van Dave Andrews. De schrijver ziet christen-anarchisme als het alternatief voor christendom, voor hiërarchisch geleide kerken die voorwaarden stellen aan mensen om erbij horen. Van de Beek: ,,Christen-anarchisme zet Christus in het centrum. Het sluit niemand buiten. Het gaat ons erom door ons leven Jezus aan anderen te laten zien, en hen te trekken naar dat centrum. Dat is voor mij ook de waarde van christen-anarchisme.'' De kerk is te veel een bureaucratisch instituut geworden, waarbij God op de achtergrond is geraakt, vindt hij. ,,Als christen-anarchist ga ik terug naar de basis, naar Christus zelf.'' Van de Beek is daarom geen lid van een kerk. ,,Wel vind ik het belangrijk om contact te hebben met christenen om me heen. Ik zie ook iets van God in de niet-christenen die ik ken, maar met hen is het moeilijk om God te prijzen.''
Is deze benadering niet erg individualistisch? ,,Dat is inderdaad het gevaar,'' beaamt Smouter. ,,Maar je kunt er een positieve draai aan geven door de nadruk leggen op het individu, dat geliefd is in Gods ogen. Op de verandering van het individu, dat zich richt op Jezus.'' Toch is de gemeenschap belangrijk voor christen-anarchisten. Naast de Bergrede, vormen de bijbelteksten over de eerste gemeente een belangrijke inspiratiebron voor hen (Handelingen 2 en 4). Smouter: ,,Het is de uitdaging om in die gemeenschap als individu te functioneren en tot je recht te komen.'' Dat is niet gemakkelijk, weet de Nijmeegse student culturele antropologie. ,,Mensen in een groep hebben de neiging te uniformiseren, toe te geven aan groepsdruk, ten koste van het individu.''
Het christen-anarchistische model botst ook met de tuchtprocedures in de kerk, waarbij leden worden uitgesloten als zij 'zich misgaan in leer of leven'. ,,Het is niet aan ons om dat te beslissen'', vindt Van de Beek. ,,Je kunt hooguit de ander wijzen op Jezus. 'Ik geloof dit, omdat Jezus dat zegt'. De ander moet dan maar zien wat hij daarmee doet. Ik ben bijvoorbeeld vegetariër. Ook dat leg ik niemand dwingend op. Ik raak niet verbitterd als anderen gewoon een kippenboutje blijven eten.'' Aan de andere kant wil Smouter de ander ook niet maar laten aanknoeien. ,,Dat zou schijntolerantie zijn. We moeten naast elkaar gaan staan in onze strijd tegen de zonde. Samen ons richten op Jezus en terug naar het kruis. We moeten ons ook realiseren dat we allemaal in een verschillende fase zitten van de persoonlijke weg die wij gaan met Hem.''
Anarchisten erkennen geen heer boven zich. Hoe zit het dan met de voor christenen centrale belijdenis 'Jezus is Heer'? Van de Beek: ,,Jezus is voor mij meer dan een mens. Ik geloof dat Hij God is. Anarchisme keert zich tegen hiërarchie van mensen onderling. Je zou dus kunnen stellen dat we één hiërarchie laten bestaan, die van God.'' Smouter beaamt dat. ,,Jezus is wel een anarchistische Heer. Hij biedt zichzelf aan, met de armen wijd open. Hij overheerst niet, maar legt zijn macht neer. Hij komt in verzet tegen de wereldse orde waar die onrechtvaardig was. Bijvoorbeeld wanneer Hij de tafels in de tempel omkeert. Op een ander moment doet hij alsof de orde van de wereld om Hem heen niet bestaat. Hij zegt: ,,Geef de keizer wat van de keizer is, maar God wat Hem toekomt'' (Matteës 21). Daarmee bedoelt Hij volgens mij: de orde van deze wereld is tijdelijk, volg de goddelijke orde.''
Smouter en Van de Beek besloten het boek van Dave Andrews te vertalen om zijn denkbeelden aan te bieden aan de kerk en aan christelijke organisaties in Nederland. ,,Het christen-anarchistische denken is een geschikte katalysator voor de veranderingen die de kerk moet doormaken,'' vindt Smouter. ,,De kerk moet meer 'bottom-up' worden, geleid van onderaf.'' In het belang dat tegenwoordig wordt gehecht aan celgroepen ziet hij het christen-anarchistisch denken terug. ,,Maar ook in de Alpha-cursus, de vele communities en de gebedsbeweging. De aandacht voor gerechtigheid groeit. Ook toen ik op het SoulSurvivorfestival rondliep, kreeg ik het gevoel dat er iets gaande was. Ik zie de contouren van verandering in de harten van mensen. Het is ook echt iets van deze generatie. Als jongeren groeien we op in een wereld, die kritisch is op christenen. We voelen de druk voortdurend een relevant christen te moeten zijn. We zijn meer op Jezus gericht en leren de dogma's los te laten.''
Smouter en Van de Beek willen niemand het christen-anarchisme opdringen. Smouter:,,We hebben wel een drang deze modellen aan te bieden, maar doen dat niet op een 'top-down' manier. Ik wil er voor oppassen dat ik een gefrustreerde vogel wordt aan de zijkant, die precies weet hoe het moet.''
De geschiedenis van het christen-anarchisme
André de Raaij studeerde vijftien jaar geleden als historicus en politicoloog af op het onderwerp 'christen-anarchisme in Nederland'. Hij publiceert nog steeds veel over het onderwerp op internet en schrijft voor het anarchistische tijdschrift De AS.
De Raaij verbaast zich niet over de combinatie van christenzijn en anarchisme. ,,In Nederland heeft het anarchisme sowieso altijd een sterk ethisch karakter gehad. Nederlandse christen-anarchisten als Felix Ortt hebben een grote rol gespeeld als voorvechters van het vegetarisme en als medeoprichters van de Dierenbescherming. Verder als drankbestrijders, pacifisten en bestrijders van de dubbele seksuele moraal. Ze waren betrokken bij de Internationale Broederschap en stichtten in het begin van de 20e eeuw koloniën, zoals die in Blaricum. Die werd overigens in 1903 door het dronken gepeupel uit de omliggende dorpen belegerd en in brand gestoken.''
Felix Ortt introduceerde het begrip christen-anarchisme in Nederland in zijn boek Christelijk Anarchisme, dat in 1897 verscheen. ,,Vier jaar eerder werd de term door een Duitse schrijver geïntroduceerd, in verband met Leo Tolstoi. Die liet zich in zijn denken inspireren door de Bergrede, voor hem de kern van het evangelie.'' Ook de Deense denker Søren Kierkegaard wordt gerekend tot de christen-anarchisten avant la lettre.
,,Hedendaagse denkers op dit gebied zijn de Franse protestant Jacques Ellul en de Amerikaan Vernard Eller, die in de traditie van de herrnhutters staat. Dave Andrews, een reborn christian uit Australië voegde zich een paar jaar geleden bij hen. In Amerika is de Catholic Worker Movement invloedrijk. Stichters Dorothy Day en Peter Maurin beroepen zich op de benedictijnse gastvrijheid. Ze beweren dat het rooms-katholicisme uiteindelijk uit moet komen bij het anarchisme. Voor hen is dat helemaal geen tegenstelling, ondanks de ogenschijnlijke hiërarchie in de Rooms-Katholieke Kerk. Hoe ze dat klaarspelen weet ik niet, maar blijkbaar valt het wel mee met die hiërarchie.'' In de Amsterdamse Bijlmer bevindt zich een woongemeenschap van de Catholic Workers. ,,Zij maken zich sterk voor geweldloosheid en houden zich bezig met gastvrijheid voor gedwongen daklozen, illegalen dus.''
Geen opmerkingen:
Een reactie posten