Het verlangen naar vrijheid is te vermarkten. De reclame voor veel luxe consumptiegoederen doen er een beroep op: reizen, kleding, auto's, desnoods de benzine zelf. Is het anarchisme op een dergelijke manier betekenisloos te maken? Het logo wel: het omcirkelde aatje heb ik wel eens op kleding gezien, waarbij vermoed kon worden dat het namens de fabrikant was aangebracht. Evenwel, het is zeldzaam. De meest gangbare merken kijken wel uit. Hoe bekend zijn trouwens de symbolen van het anarchisme?
Het afgelopen voorjaar werden in verband met de mond- en klauwzeergekte in Amsterdam twee demonstraties georganiseerd, beide de meest betekenisvolle die ik in lang had meegemaakt. Bij de eerste liep er niemand mee die mij bekend voorkwam (na afloop bleken er nog twee anarchistische kameraden bij te zijn), en de waardigheid en vastbeslotenheid van deze nieuw-opstandigen trof mij sterk. De waanzin van een veeziekte die in feite onschadelijk is en gemakkelijk te bestrijden, maar die op grond van economische overwegingen tot een nationale ramp wordt verklaard, tot nodeloze massaslachtingen van gezonde dieren en een nieuwe ronde "herinrichting van het platteland" leidt - het bracht mensen op de been die er wellicht nooit bij stil gestaan hadden dat er iets mis is met deze maatschappij.
Bij de tweede demonstratie kon ik mij aansluiten bij een blok met zwarte vlaggen. Maar er was iets merkwaardigs. Ik kende deze mensen niet, en - laten we wel wezen - het anarchistische wereldje is in Nederland tamelijk overzichtelijk. Ik vroeg de man naast mij waarom hij een zwarte vlag droeg. Het symboliseerde voor hem een economie die gericht was op de dood, een ziek stelsel. Weet u dat dit een symbool is van het anarchisme?" vroeg ik hierop. Nee, dat weet ik niet, maar dat kan mij niet schelen. Dit is de eerste keer in mijn leven dat ik demonstreer, sterker nog, ik ben politieman, maar ik kan u verzekeren dat als de koningin op 30 april naar het noorden was gekomen zij ontvangen zou zijn met een zee van zwarte vlaggen." Het einde van de demonstratie bestond uit het hand in hand gezamenlijk meezingen bij John Lennon's Imagine. Stel je voor mensen, geen land, wat fantastisch," zegt de organisatrice-spreekstalmeesteres door de microfoon. Na een seconde gêne om tegen te vechten sta ik hand in hand met een maoist van mijn leeftijd en een keurige mevrouw uit Zuid in mantelpak - een zwarte mevrouw. Knijp mij, ik droom. Voorjaar 2001.
Voor het eerst sinds lang dringt het tot mij door dat onder de Nederlandse gezapigheid en windstilte veel meer opstandigheid en onvrede broeit dan ik zou denken. En welbeschouwd past het in een recente ontwikkeling. Er kan bijna geen conferentie meer plaatsvinden van hoge heren (meestal maar een enkele dame) of er wordt grootschalig gedemonstreerd, en het loopt altijd wel een beetje uit de hand. Dat doen de anarchisten, zeggen de media. De demonstranten heten dan globofoben, alsof het om nationalisten gaat die tegen "globalisering" zijn. Het pijnlijke voor de inktkoelies en de Hilversumse types is dat het hier om uitgesproken antikapitalistische demonstraties gaat. Met een zeer brede samenstelling, maar wel degelijk onder dat motto. Verzet tegen staat en kapitaal staat plotseling (weer) hoog op de agenda. Waar is het "voor hun" misgegaan, en hoe gaat dit verder? Vragen met een onverwachte urgentie.
De schrijfster Naomi Klein is door de media tot mascotte uitgeroepen van deze nieuwe, wereldomspannende massabeweging. Een ooglijke jonge vrouw, dat doet het goed (Michael Moore of Noam Chomsky desnoods leveren minder aardige foto's op). Of ze het zichzelf laat aanleunen is niet duidelijk, maar haar boek, No logo, wordt als "de bijbel van de antiglobaliseringsbeweging" aangemerkt. Dat is onzin, al was het maar omdat het in 2000 is verschenen. Het is ingehaald door ontwikkelingen die ze voorspelt maar waarvan de versnelling niet te voorzien was.
Toch was ik nieuwsgierig naar dit boek, dat werd goedbevonden door een zeer sectarische anarchistische website, dus het is niet zomaar een hype. Voor het eerst sinds lang zoek ik in een boekhandel verbonden aan een groot concern in de economierubriek naar dit boek. Wat heb ik nog meer gemist de afgelopen tijd? Hele planken vol New Agegezweef dat als economische wetenschap wordt gepresenteerd, en natuurlijk als zodanig geldt. Ja, dit vak heeft als meest ideologische gedachtenspinsel van de heersende klasse vanzelf een hoog wolkenriddergehalte, maar het leek zich juist als de meest rationele aller sociale wetenschappen te willen profileren. Zijn de heersende machten echt alle contact met de werkelijke wereld kwijt? Het boek dat ik zocht blijkt uitverkocht, het lijkt niet aan te slepen. De "bewegings"boekhandel waar ik zelf tien jaar ingestopt heb heeft een verse stapel. Mooi zo. Daar had ik van begin af aan moeten kijken.
En ja, het gaat onder andere over het New Age-achtige van de topmannen m/v van de multinationals, over de terugkeer naar negentiende-eeuwse uitbuiting in vrijhandelszones in Derde-Wereldlanden, die tegenover de desindustrialisatie van de Eerste Wereld staat. Het contrast tussen de jonge swingende wereld van de logo-merken in de reclame en het bestaan van de leeftijdgenoten van de doelgroep die de producten maken. Het verschil tussen de winkelprijs en het loon van de maaksters. De kolonisering van de openbare ruimte, tot het onderwijs aan toe, door reclame. Kortom, alles wat we wel weten, maar desnoods alleen grommend en morrend waarnemen. Een journalistieke reportage van iemand die merkt hoe de multi's een waanwereld voorspiegelen, die ineenstort waar wij bijstaan, en waartegen het verzet aanzwelt. De schrijfster pleit voor meer democratie. Dat heb ik meer gehoord. Het lijkt er juist op alsof de heersers naar meer repressie grijpen. En hoe het verder gaat?
Een meeslepende reportage die een beweging voorspelt die er al was toen het boek nog uit moest komen. Dus mythen rond Naomi Klein en No logo zijn bij voorbaat ontkracht. Maar wie wil weten hoe het komt dat al die conferenties plotseling zoveel woede aantrekken vindt hier voldoende stof tot verder denken.
- Naomi Klein, No logo. Verschenen in 2000.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten